Direnç ~ HAZIR DEVRELER

Dirençler elektronik devrelerin vazgeçilmez elemanlaridir. Yaptiklari is ise devre içinde kullanilan diger aktif elemanlara uygun gerilimi temin etmektir. Elektronik devreler sabit bir gerilim ile çalisir ancak devrede kullanilan elemanlarin hepsi farkli gerilimlere ihtiyaç duyarlar. Iste bu anda dirençler devreye girer. Tüm devre içinde her eleman için farkli gerilimler kullanmak yerine uygun dirençler kullanilarak her elemana gereken gerilim dirençler üzerinde düsürülerek temin edilir.
Dirençler yapiminda kullanilan malzemeye göre ikiye ayrilir. Karbon dirençler ve Telli dirençler. Yine bu iki tip kendi arasinda ikiye ayrilir. Bunlar sabit dirençler ve ayarli dirençlerdir. Bunun yaninda bazi özel dirençler de vardir (Foto direnç, Termistör). Bunlar daha sonra açiklanacaktir.

Dirençlerin degerleri OHM ile ölçülür ve sembolüde W seklinde gösterilir. Direncin degeri büyüdükce Kiloohm (KW) veya Megaohm (MW) olarak ölçülmeye baslanir. Bir direncin degerinin ne oldugu üzerine dogrudan yazilabilecegi gibi en çok kullanilan yöntem olan renk kodlari ile üzerine kodlanabilirde. Dogrudan degeri üzerine yazilmis bir direncin degerini okumak çok kolaydir ancak renk kodlari ile kodlanmis bir direnci okumak için renk kodlarinin anlamlarini bilmek gerekir.
Genellikle dirençler üzerinde 4 veya 5 adet renk bandi bulunur. Bu renkler direnç üzerine kodlanirken renkler direncin bir tarafina daha yakin olarak yerlestirilir. Deger okumasi yaparkende renk bandinin kenara en yakin olanindan baslamak gerekir. Asagidaki sekiller 4 ve 5 renk ile kodlanmis bir direncin görüntüsünü vermektedir.

Dikkat ederseniz renkler sol taraftaki uca daha yakindir ve okumaya bu sol tarafa en yakin renkden baslanmalidir. 4 renkli dirençlerde 1 nci ve 2 nci bantlar sayiyi 3 ncü bant çarpani ve 4 ncü bant ise direncin toleransini verir.

5 renkli dirençlerde ise 1, 2 ve 3 ncü bantlar sayiyi 4 ncü bant çarpani ve 5 nci bant ise toleransi verir. 5 bantli dirençler genellikle daha hassas degerlere sahip dirençlerdir ve özel devreler için imal edilirler.
Asagidaki tabloda ise renklerin rakamsal karsiliklari verilmistir. Dirençlerde tolerans degeri olarak kullanilan renk kodlari o direncin hassasiyetini verir. Örnegin tolerans degeri olarak gümüs rengi kullanilmis ise o direnç +/- %10 toleransa sahiptir ve üzerine kodlanan degerin %10 üzeri veya %10 altinda olabilir demektir. Tolerans renginden hemen önce gelen renk kodu ise çarpan degerini verir. Bu deger kendisinden önce gelen sayi renk kodlarinin çarpilacagi degeri verir. Çarpan renk kodundan önce gelen bütün renk kodlari ise sayi degeridir. Bu renklerin karsilik geldigi rakamlar yan yana konur ve çarpan rengi ile çarpilarak direncin degeri bulunur.

Örnek :
1.Renk = Kahverengi
2.Renk = Siyah
3.Renk = Kirmizi
4.Renk = Altin

Sayi degeri olarak kahverengi 1, Siyah 0 olduguna göre sayi degeri 10, çarpan rengi olan 3. Renk kirmizi olduguna göre çarpan degeri 100′dür. Bu durumda direncin degeri 10 x 100 = 1000 Ohm yani 1 Kohm’dur. Tolerans rengi olan 4. Renkde altin rengi olduguna göre direnç +/- % 5 toleransa sahiptir. Yani degeri 950 ohm olabilecegi gibi 1050 ohm’da olabilir.
Dirençler paralel veya seri olarak birbirine baglandiklari takdirde degerleri degisir. Birbirine seri olarak bagli bir direnç grubunun degeri tüm dirençlerin degerlerinin toplamina esittir.
Paralel baglantida ise isler tamamen degismektedir. Öncelikle bilinmesi gereken konu paralel bagli dirençler grubunun yeni degerinin gruptaki en küçük dirençten daha küçük olacagidir. Eger paralel baglanacak dirençlerin tümünün degeri ayni ise olusacak yeni degeri bulmak için bir direncin degerinin toplam direnç sayisina bölünmesi yeterlidir. Yani 3 adet 10 Kohm’luk direnç paralel baglandiginda ortaya çikacak olan yeni deger; 10/3=3.3 Kohm’dur.
Farkli degerlerdeki dirençler paralel olarak baglandiginda ise sonucu bulmak için izlenecek yol su sekildedir; Öncelikle 1 sayisi tek tek paralel baglanacak tüm dirençlerin degerlerine bölünür, çikan degerler toplanir ve bu deger toplam direnç sayisi ile çarpilir. Daha anlasilir olmasi için bir örnekle anlatmak gerekirse;

Örnek :

Paralel baglanacak dirençler = 2.2 Kohm, 10 Kohm ve 100 Kohm olsun, Yapilacak islemler sirasi ile söyle;
1 / 2.2 = 0.45
1 / 10 = 0.1
1 / 100 = 0.01
Bu degerleri birbirleriyle toplarsak;
0.45 + 0.1 + 0.01 = 0.56
Simdi bu degeri toplam direnç sayisi ile çarparsak;
0.56 x 3 = 1.68 Kohm eder.
Resimde sirasi ile sabit ve ayarli bir direncin devre çizimlerinde kullanilan sekli görülmektedir.

Saglamlık Kontrolü :
Eger bir direncin saglamliginda süphe ediyorsaniz veya üzerindeki degeri okuyamiyorsaniz bu direnci ohm metrenin uygun konumunda uçlarin yönü farketmeksizin baglarsaniz ölçü aleti direncin degerini size gösterecektir. Direnç degeri küçüldükçe ohm metrede de düsük konum kullanilmalidir.

Foto Direnç – LDR

Foto dirençler optik devre tasarimlarinda kullanilan en popüler devre elemanlarinda biridir. Çalisma mantigi itibari ile normal bir ayarli dirençten farkli degildir ancak degeri üzerindeki herhangi bir mekanik ayar ile degil, aldigi isigin siddetine göre degisir. Foto dirençler LDR (Light Dependent Resistance) olarak adlandirilir. Çalisma mantigi çok basittir. Üzerine herhangi bir isik almadigi sürece direnci çok yüksektir (10 Mohm). Uygulanan isik siddeti arttikça bu dirençte düser (75-300 Ohm).
Alttaki resimde fotodirencin devre çizimlerinde kullanilan sembolü görünmektedir.

Saglamlik Kontrolü :
Herhangi bir devreye ihtiyaç duymadan dogrudan ölçü aletinin Ohm metre kismi kullanilarak saglamlik kontrolü yapilabilir. Ohm Metre foto direncin uçlarina yön farketmeksizin baglanip isiga tutuldugunda isigin siddeti arttikça degeri düser. Isik alan pencere tam olarak kapatildiginda hemen hemen açik devre gösterir yani iç direnç maximum degere (10 Mohm ve üzeri) ulasmistir. Ölçüm esnasinda foto direnç bunlarin haricinde bir davranis gösteriyorsa arizalidir.

Pot(Potansiyometre) Ayarlı Direnç
Sembol

potansiyometre bir ayarlı dirençtir.Potansiyometreler üç ayaklı ayarlı orta uç, direnç üzerinde gezinebilir.

Potansiyometreler,direnç değerinin değiştirilmesi yoluyla gerilim bölme, diğer bir deyimle çıkış gerilimini ayarlama işlemini yapar.

Devre direncinin çok sık değiştrilmesi istenen yerlerde kullanılır.Potansiyometreler radyo gibi cihazlarda ses kontrolü için kullanılır. Sesin açılıp kapanması için kullanılır.

Potansiyometreler aşağıdaki üç grup altında toplanabilir.

Karbon Potansiyometreler